Giai thoại Làng Thơ

LuctuyệtNgọcLong Đã viết:

Thâm Tâm nổi danh vì nhiều bài thơ, nhưng bài thơ làm thi đàn cứ mãi tranh luận vẫn là "Tống biệt hành" (Click to View)

Đưa người ,ta không đưa qua sông.
Sao có tiếng sóng ở trong lòng?
Bóng chiều không thắm ,không vàng vọt,
Sao đầy hoàng hôn trong mắt trong?

Đưa người ,ta chỉ đưa người ấy,
Một gia đình ,một dửng dưng…

-Ly khách ! Ly khách! Con đường nhỏ,
Chí lớn chưa về bàn tay không,
Thì không bao giờ cũng đừng mong.

Ta biết người buồn chiều hôm trước:
Bây giờ mùa hạ sen nở nốt,
Một chị ,hai chị,cùng như sen,
Khuyến nốt em trai dòng lệ sót.

Ta biết người buồn sáng hôm nay:
Giời chưa mùa thu ,tươi lắm thay,
Em nhỏ ngây thơ , đôi mắt biếc ,
Gói tròn thương tiếc chiếc khăn tay…

Người đi ? Ừ nhỉ ,người đi thực !
Mẹ thà coi như chiếc lá bay ,
Chị thà coi như là hạt bụi ,
Em thà coi như hơi rượu say....

Đến đây thậm chí trong sách giáo khoa cũng không viết nốt đoạn kết còn gây nhiều tranh cãi ( đã in trên báo Tiểu thuyết thứ bảy năm 1940):

Mây thu đầu núi, giá lên trăng
Cơn lạnh chiều nao đổ bóng thầm.
Ly khách ven trời nghe muốn khóc,
Tiếng đời xô động, tiếng lòng câm...

Ít năm trước đây, nhà thơ Lương Trúc (Phạm Trọng Hoà), một người bạn của Thâm Tâm, có tiết lộ rằng "Tống Biệt Hành" là bài thơ Thâm Tâm viết tặng ông khi ông đi hoạt động.

"Tống biệt hành" là bài thơ nổi tiếng nhất của Thâm Tâm, đồng thời cũng là một kiệt tác của phong trào Thơ Mới. Có sách đã liệt nó vào hàng mười bài thơ hay nhất của thế kỷ vừa qua. Trong "Thi nhân Việt Nam", Hoài Thanh & Hoài Chân đã tỏ ra rất thích "Tống biệt hành" và nhận xét như sau về thi phẩm ấy: "Điệu thơ gấp gáp. Lời thơ gắt. Câu thơ rắn rỏi, gân guốc. Không mềm mại, uyển chuyển như phần nhiều thơ bây giờ", mà mang phong vị "bâng khuâng khó hiểu của thời đại".

"Tống biệt hành", chúng ta có thể nhận thấy một vài điểm lạ.

Thứ nhất, "hành" là một thể thơ cổ, các nhà Thơ Mới rất ít đụng đến, nhưng ba người bạn tâm giao Nguyễn Bính, Trần Huyền Trân, Thâm Tâm lại hay dùng; riêng Thâm Tâm đã có một chùm ba bài "Can trường hành", "Vọng nhân hành" và "Tống biệt hành".

Thứ nhì, trong khi các thi sĩ Thơ Mới hay làm những bài yêu đương, tình tứ thì ba ông của nhóm "Tam anh" (hay xóm "áo bào gốc liễu", như cách gọi của người đương thời) lại ưa thích loại thơ bi phẫn, rắn rỏi và gân guốc. Từ cuối thập niên 30 thế kỷ trước, Thâm Tâm đã thốt lên "Trời hỡi! Mai này tôi phải đi - Thơ này rồi chẳng đọc ai nghe - Đời nhiều nhưng có dăm người bạn - Thì viễn ly không có đường về".

Hai cụ Hoài Thanh - Hoài Chân đã "định khép cửa lại, dẫu có thiên tài gõ cửa cũng không mở", vậy mà lại phải dậy đón Trần Huyền Trân vì ông, dù thơ "không xuất sắc lắm", nhưng "ít nói yêu đương", mà chủ trương "Cất bút cho dòng chữ kiếm reo" và lúc nào cũng định "Thôi thế anh về - tôi đi đây". Nguyễn Bính thì ngoài những bài yêu đương nam nữ như chúng ta thường đọc, rất hay... dọa "Giày cỏ, gươm cùn, ta đi đây". Ông nào cũng muốn "đi", chẳng hiểu họ định đi đâu?

"Chí khí" như thế, nên sau 1945, bộ ba thi sĩ này đi theo cách mạng là chuyện "tất yếu của lịch sử" (nói theo kiểu "duy vật biện chứng").

Trở về đề tài "Tống biệt hành". Từ xưa, nhiều người muốn rành rọt, đã cố tìm hiểu xem các nhân vật trong bài thơ là những ai. Nhân vật "ta", chắc là tác giả (Thâm Tâm). Người "ly khách" là một ẩn số. Thô thiển một chút, người ta suy rằng anh ta có hai chị, một em gái và một mẹ già. Có người lại cho rằng "mẹ", "chị" và "em" ở đây đều thuộc gia đình người đi tiễn. Và không ít người cứ mò mẫm theo các dữ kiện đó mà tìm!

Cách đây mười mấy năm, làng văn Việt Nam hớn hở vì đã tìm được nhân vật "ly khách": hóa ra, đó là một "anh bộ đội" đi kháng chiến! Báo chí trong nước cho biết: tên ông là Phạm Quang Hòa (bút hiệu Lương Trúc), nguyên giám đốc Sở Thông tin Liên khu X (Việt Bắc). Trước năm 1945, ông Hòa đã có thơ in ở "Tiểu thuyết thứ Bảy" và là bạn thân của Thâm Tâm và Trần Huyền Trân. Dường như bộ ba này đã ra được tờ báo "Bắc Hà" với số vốn ban đầu vỏn vẹn 50 đồng của ông Hòa.

Theo lời kể của ông Hòa, "Tống biệt hành" được Thâm Tâm viết trong bữa rượu chia tay tiễn ông lên đường hoạt động cách mạng. Cũng theo ông, trong dịp đó, Trần Huyền Trân và Nguyễn Bính cũng làm thơ tặng ông nhưng ông Hòa đã quên bài của Trần Huyền Trân, còn bài của Nguyễn Bính "đã được giới thiệu" (tôi không có trọn vẹn bài này, chỉ biết mấy câu "Tôi và anh: Bính và Hòa - Ở đây xa chị, xa nhà, xa em... - Đây là giọt lệ phân ly - Ngày mai tôi ở, anh đi, bao giờ?")

Nói về các nhân vật "mẹ", "chị" và "em", ông Hòa cho biết: ngoài bà mẹ ra, ông có một chị dâu rất thương ông (!) và một cô bạn gái của chị mà ông cũng quí như bà chị (!). Còn cô "em gái" thì chính là người yêu của ông Hòa, lúc đó mới 16 tuổi; ngày tiễn đưa, cô đã tặng ông Hòa một chiếc mùi-xoa nhỏ, ở góc có thêu chữ YA ("Yêu anh"; con gái ngày xưa mà nghe chừng bạo quá!)

Nói chung, thông tin của ông Hòa bị nhiều người ngờ vực, bán tin bán nghi. Cái chính là ông "để trong lòng" quá lâu, đến cuối thập niên 80 mới "công bố" chi tiết "đi bộ đội" đó; lúc ấy, cả nhóm Thâm Tâm, Trần Huyền Trân, Nguyễn Bính đã tịch từ lâu rồi nên chẳng còn ai mà kiểm chứng. Trong các tư liệu có trong tay, tôi thấy độc một ông Bùi Viết Tân nào đó xác nhận là vào cuối năm 1949, trong một dịp đồng hành với Thâm Tâm, ông được Thâm Tâm tâm sự là đúng ông viết "Tống biệt hành" để tặng Phạm Quang Hòa thoát ly lên chiến khu làm cách mạng. Nhưng chi tiết này lại mâu thuẫn với những lời kể của Vũ Cao, tác giả "Núi đôi". Vũ Cao có thời sống cùng Thâm Tâm khi Thâm Tâm làm thư ký tòa soạn tờ "Vệ quốc quân". Theo lời kể của ông Cao, Thâm Tâm đã rất cố gắng trút bỏ triệt để "tâm hồn nghệ sĩ lãng mạn", quyết "lột xác" để theo kháng chiến: ông tỏ ra rất lạnh lùng, lầm lì, lúc nào cũng chăm chú vào công việc. Ngoài ra, Thâm Tâm cấm mọi người không được nhắc lại "Tống biệt hành", vì coi đó là sản phẩm của quá khứ "tiểu tư sản", cần "khai tử". Nếu đúng thế, thì câu chuyện Thâm Tâm tự nhiên lại "tâm sự" cho người lạ nghe về hoàn cảnh ra đời của "Tống biệt hành", dường như không đáng tin lắm.

Vũ Cao có viết một trường hợp rất cảm động, xin trích:

"Có một lần duy nhất tôi chứng kiến phút yếu đuối của Thâm Tâm: đó là một đêm giao thừa giữa rừng. Ở lại cơ quan báo, chỉ còn tôi và Thâm Tâm. Cái phút linh thiêng ấy, chung quanh tối đen như mực, hai chúng tôi như ở một thế giới riêng, sẵn lòng bộc lộ những nghĩ suy sâu kín nhất với nhau. Bên đống lửa sưởi bên ngoài và ly rượu sưởi trong lòng, vẫn không bớt lạnh, tôi bộc lộ tình cảm của mình với Thâm Tâm: "Anh ạ! Nói gì thì nói, tôi vẫn rất yêu bài thơ "Tống biệt hành" của anh. Trong giờ phút chỉ có hai anh em mình, anh cho phép tôi đọc lại bài thơ ấy". Thâm Tâm khẽ cúi xuống, không nói gì. Tôi hiểu là anh đồng ý, nên cứ đọc. Dưới ánh lửa lúc mờ lúc tỏ, tôi thấy rõ nước mắt anh dàn dụa theo những câu thơ tôi đọc. Nghe xong, anh rút khăn lau hết nước mắt, rồi nghiệm giọng bảo tôi: "Từ giờ trở đi, tôi cấm cậu đọc bài thơ đó!"

Trở lại chuyện ông Hòa có phải là người "ly khách" trong "Tống biệt hành" hay không, bản thân người viết bài này cũng nghi ngờ vì sau bận nhận mình là "ly khách", ông Hòa còn hăng hái lao vào vụ "T.T.Kh., nàng là ai?" (2) rất rẻ tiền và đượm mùi vị "sến", từng làm xôn xao văn đàn Việt Nam cách đây vài năm. Tuy nhiên, để công bằng, cũng phải nhắc đến một "thành tích" của ông Hòa: ông đã nhắc đến khổ thơ cuối của "Tống biệt hành", vốn xuất hiện trong bản gốc của bài thơ trên tờ "Tiểu thuyết thứ Bảy" năm 1940. "Thi nhân Việt Nam" đã bỏ đoạn này (cũng đúng, vì theo tôi, có nó, đâm thừa, và dường như chính tác giả Thâm Tâm cũng chấp nhận sự "biên tập" này) và trong các lần in về sau, người ta cũng quên nó luôn. Đây là một vấn đề văn học sử, cần được tôn trọng.

Tôi đang nghi ngờ về câu chuyện của ông Hòa, thì lại đọc được một "tư liệu" khác, thực ra cũng đáng nghi vấn không kém. Ấy là "hồi ức" của ông Ngọc Giao về Thâm Tâm.

Ông Ngọc Giao cũng thuộc lớp nhà văn, nhà báo "tiền chiến", trong hơn chục năm gần đây tương đối khét tiếng vì những "hồi tưởng" của ông về nhiều văn nghệ sĩ tiền chiến. Dường như ông quen tất cả bọn họ nên ông viết vanh vách như thật. Ông Giao từng bị nhiều người phản ứng khi ông kể câu chuyện nhà văn Nam Cao ăn cắp gà của hàng xóm để đãi nhóm bạn bè thân, trong đó có ông và bộ ba "Tam anh" (dịp ấy, bà Nam Cao cũng lên tiếng phản đối). Lần này, ông Giao cho biết bài thơ "Tống biệt hành" là "tâm sự" của Thâm Tâm trong bữa rượu ở nhà Lê Văn Trương nhằm chia tay một anh Viễn nào đó, khi anh này đi xa.

Xin đừng ai cười nhé, theo lời của ông Giao, anh Viễn vốn là "một tay đồ tể khét tiếng ở lò sát sinh Lò Đúc". Tuy nhiên, bù lại, được cái anh này "rất yêu mến, hiểu biết về văn học, hào hiệp như một hảo hán thời Đông Chu liệt quốc". Và "Thâm Tâm ứng khẩu đọc bài thơ ấy trên chum rượu bên hồ".

Quý bạn chịu chưa? Toàn những là "ông", là "cụ" cả, cụ nào cũng "lão thành", cũng "lâu năm". Biết tin cụ nào đây?

Nghĩa là nghi vấn văn học "ai là ly khách" dường như chưa có câu trả lời có thê đáng tin và dứt khoát! He he he...
(st)

hlinhlan Đã viết:

Trần Đăng Khoa quên ví khi đi chơi với người yêu (Click to View)

Thuở Trần Đăng Khoa chưa lấy vợ, một lần đúng ngày sinh nhật người yêu, ông tha thiết mời nàng đi hiệu. Ý ông định chọn mua một thứ quà gì đó "rất con gái" tặng người đẹp. Từ chối, nũng nịu, khất lần mãi rồi nàng cũng ưng thuận. Nhưng nàng ra điều kiện: "Em chỉ đồng ý khi em mua tặng anh trước cơ. Em chỉ dám tặng anh món quà nho nhỏ thôi, khoảng 70 nghìn đồng trở lại thôi. Nhá!".

Y hẹn, hai người như đôi chim bồ câu ríu ra ríu rít dắt nhau vào siêu thị. Hàng hóa bạt ngàn. Toàn đồ hiệu. Nhìn hoa mắt. Như đã giao kèo, nàng dắt nhà thơ đến hàng quần áo trước. Nàng gặp cô bán hàng thì thào to nhỏ gì đó.

Để chiều lòng người đẹp, Trần Đăng Khoa ướm thử hết bộ comple này đến bộ comple khác, cuối cùng cũng chọn được bộ vừa ý. Và giá rẻ bất ngờ, chỉ có 68 nghìn đồng. Vì theo cô bán hàng thì đây là bộ comple Trung Quốc lỗi mốt đã treo 8 năm rồi không bán được nên đại hạ giá.

Cũng có một chút sĩ diện nổi lên, nhà thơ thần đồng nghĩ mà không nói ra: Chán quá! Comple lỗi mốt mà ta không biết, nàng cũng không biết. Chót mua rồi, chả nhẽ trả. Thôi thì cứ lấy, không mặc được ta đem về tặng ông cụ. Mà ông cụ ta tuổi hơn 80 rồi mặc thế nào chả được.

Thế rồi áo đóng lại vào hộp để chuyển ra chỗ quầy trả tiền. Nhà thơ cười, mắt tít lại sung sướng, không hề biết cô bán hàng đang giơ tay che miệng cố nén cười vì nó là hàng hiệu chính hãng, giá thực là 1,2 triệu đồng.

Đến lượt nhà thơ chiều lòng người đẹp. Nhà thơ chỉ vào cái xắc da dây đeo dài của Đức rất mốt, giá 1 triệu đồng. Nàng lắc đầu. Nhà thơ chỉ vào lọ nước hoa Pháp hình thiếu nữ giá 4,8 triệu, nàng cũng lắc đầu. Nhà thơ chỉ vào bộ áo dài tơ tằm Vạn Phúc giá chỉ 120 ngàn đồng thì bất ngờ nàng nở nụ cười mãn nguyện. Tất nhiên cũng ướm thử. Rất vừa vặn. Xinh xắn. Đúng là "người đẹp vì lụa...".

Trần Đăng Khoa rất mừng, rất vui, hai cánh mũi phập phồng. Niềm vui lây sang cả những người xung quanh, ông cảm thấy người yêu mình được nâng cấp lên tới "27 chân kính".

Nhưng có một tình huống rất khó xử là lúc trả tiền thì ông chợt nhớ đã bỏ quên ví ở nhà. Vốn là người thông minh, ứng biến nhanh, ông liền rút điện thoại di động ra giả vờ nghe. Cũng a lố, a lồ, trả lời, nói như thật, rồi quay lại bảo: "Siêu thị còn rất nhiều hàng đẹp, em chọn thêm đi, anh trả tiền luôn thể. Có thằng bạn đang chờ gặp ngoài kia tặng anh tập thơ mới in. Anh sẽ quay lại ngay".

Nói rồi ông vội bước ra khỏi siêu thị, lấy xe máy phóng vọt về nhà lấy tiền. Mở khoá cửa bước vào nhà thì đột ngột có mấy cụ đã nghỉ hưu ở Câu lạc bộ thơ Hương mùa thu xanh của một xã ngoại thành ào đến.

Bản thảo. Thơ in để biếu, để tặng, các bác bày ra cả. Đọc thơ. Các cụ hứng chí đọc cả những bài thơ "một thời giun, dế" như: Mưa, Sao không về vàng ơi, Hạt gạo làng ta... Và cụ nào cũng không quên đọc thơ mình rồi xin nhà thơ thần đồng nhận xét, góp ý.

Gật gù. Vỗ tay. Tán thưởng... Đủ cả. Có nghĩa là nhà thơ vốn rất cả nể bị cuốn vào cái trường thơ vốn linh thiêng, thuần khiết, tinh túy, cần thiết như cần ánh sáng và không khí.

Tối, đèn đường bật sáng, các bác nghỉ hưu làm thơ mới chịu rời khỏi nhà Trần Đăng Khoa. Lúc này, ông chợt nhớ đến cuộc hẹn người yêu đi siêu thị...

(Nguồn: Văn Nghệ Công An)

java1985 Đã viết:

Tiểu sử Ðoàn Thị Ðiểm (Click to View)

Ðoàn Thị Ðiểm, dịch giả khúc Chinh Phụ Ngâm, hiệu là Hồng Hà nữ sĩ, sinh vào đầu thế kỷ thứ 18, đời Hậu Lê.

Hồng Hà nữ sĩ là người làng Hiếu Phạm huyện Văn Giang, tỉnh Bắc Ninh, em gái ông Tiến sĩ Tuyết Am Ðoàn Luân.

Kén chồng mãi tới năm 30 tuổi, bà mới lấy lẽ ông Tiến sĩ Hạo Hiên Nguyễn Kiều đương tại chức Thượng Thư. Ông là người huyện Từ Liêm, nay là phủ Hoài Ðức, Hà Ðông. Ông bà gặp nhau trong văn chương nên kính đãi nhau thật là tương đắc và thường có những cuộc nhàn đàm ngâm vịnh cùng các bậc văn hữu đồng thời.

Tư chất rất thông minh, ngay khi mới sáu, bảy tuổi bà đã làu thông kinh sử. Ðến năm 15 tuổi, tiếng tăm bà bất đầu lừng lẫy trên văn đàn nước nhà. Một áng Chinh Phụ Ngâm diễn nôm cũng đủ nói hết sự nghiệp văn chương của bà lỗi lạc đến bực nào.

Bất luận thơ phú, đối trướng, bà làm rất nhanh và tài tình. Khi mới sáu, bảy tuổi, ông Ðoàn Luân lấy chữ ở Sử ký Hán Cao Tổ ra câu đối:
"Bạch xà đương đạo. Quí bạt kiếm nhi trảm chi" nghĩa là: Con rắn trắng đón đường, ông Quí rút gươm mà chém đấy.

Bà đối ngay:
"Hoàng long phụ châu, Vũ ngưỡng thiên nhi thán viết" nghĩa là: Con rồng vàng đội thuyền, ông Vũ trông trời mà than rằng."Ðều là chữ nguyên văn trong Sử ký mà đối chọi nhau từng chữ."

Lại một hôm, ông Luân xuống ao rửa chân thấy em đương đứng soi gương bèn đọc:
"Ðối kính họa mi, nhất điểm phiên thành lưỡng điểm" nghĩa là: Soi gương vẽ mày; một chấm hóa thành hai chấm. (Tiếng điểm lại là tên bà Ðiểm).

Bà đọc ngay đối lại:
"Lâm trì ngoạn nguyệt, chích luân chuyển tác song luân" nghĩa là: Ðến ao xem trăng, một vầng hiện ra hai vầng (Tiếng luân lại là tên ông Luân).

Có một lần, giữa đường bà gặp ông Nguyễn Công Hãng thi hào nổi tiếng thời bấy giờ. Ông này bèn ra thơ Ðộc Hành nghĩa là đi một mình. Bà ứng khẩu đọc ngay:
"Ðàm luận cổ kim tâm phúc hữu.
"Trung tùy tả hữu cổ quăng thần."
Nghĩa là: Bàn luận chuyện xưa và nay có bạn lòng. Theo hầu bên cạnh có bầy tôi.

Ðến đời vua Lê Tuần Tôn, sứ Trung Hoa sang nước ta. Bà Ðoàn Thị Ðiểm bèn dựng quán bán rượu bên đường. Các cột quán dán chi chít câu đối, trong quán bày la liệt sách vở. Sứ giả thấy lạ vào quán. Sau có ý trêu cô bán hàng bèn đọc câu:
"An Nam nhất thốn thổ, bất tri kỳ nhân canh": Nước Nam bé một tấc đất chẳng biết có mấy người cày".

Bà đối liền:
"Bắc Quốc chư đại phu, giai do thử đồ xuất": Các vị đại phu nước Bắc ( Trung Hoa) đều do đấy mà ra cả".

Sứ giả thẹn và phục tài cô hàng nước lịch sử của Việt Nam lắm, cũng nhân đó Triều đình và các văn hào thời bấy giờ được các sứ giả Trung Hoa kính nể.

Bà mất năm 1746 tại Nghệ An trên đường theo chồng đi nhậm chức, hưởng thọ có 45 tuổi.
Cuộc đời dù ngắn ngủi bà cũng để lại cho kho tàng văn học nước nhà những thi phẩm được truyền tụng:
Chinh Phụ Ngâm Khúc, Tục Truyền Kỳ, và nhiều văn thơ khác.

hlinhlan Đã viết:

Về một bài thơ của Phạm Tiến Duật (Click to View)

Quý Hoa

Tháng 10 - 1970 nghệ sĩ Lệ Ngải mới mười tám tuổi thuộc Đoàn quan họ Bắc Ninh theo đội Văn công xung kích đi phục vụ chiến trường Đường 559. Chiến trường nơi đây rất ác liệt, giữa cái sống và cái chết chỉ cách nhau gang tấc, nhưng tinh thần thì thật lạc quan. Anh chị em văn công phục vụ chiến sĩ tận tụy, hết mình. Khi thì biểu diễn cho một trăm đến hai trăm người xem ở Hội trường nằm sâu trong lòng đất, cũng có khi chỉ phục vụ có năm, bảy người, thậm chí chỉ có một, hai người nhưng lúc nào anh chị em cũng vui vẻ hết lòng phục vụ. Vì hôm nay chiến sĩ ta nghe hát, có thể ngày mai bước vào chiến trận có người mãi mãi không trở về.

Mùa xuân Tân Hợi năm 1971 đoàn văn công của Hà Bắc ăn Tết với Bộ Tư lệnh đường dây 559 tại Savanakhet (Lào). Tuy ở chiến trường ác liệt nhưng hậu phương đã tạo mọi điều kiện cho một cái tết tươi vui, đầy đủ hương vị tết, đầm ấm nghĩa tình yêu thương. Các nghệ sĩ thì ca hát, Phạm Tiến Duật thì đọc thơ - các bài thơ do anh sáng tác ở chiến trường. Đến bây giờ Lệ Ngải vẫn chưa quên những ngày tháng thật ý nghĩa của tuổi thanh xuân nơi chiến trường. Một hôm, đoàn văn công xung kích đi biểu diễn ở một địa điểm xa, Lệ Ngải bị nhức đầu, xổ xuýt nên ở lại lán. Khoảng hai giờ chiều thì Phạm Tiến Duật đến lán văn công chơi. Món quà anh mang theo là một nắm lá méo có vị chua. Anh bảo: “Đây là quà Trường Sơn, vị nữ nào vào đây cũng thích thứ lá này. Anh đem tặng em đây”. Phạm Tiến Duật mời Lệ Ngải đến Ban tuyên huấn cách lán văn công chừng hai cây số, Lệ Ngải từ chối với lý do: “Hôm nay em bị mệt không thể đi được”. Phạm Tiến Duật bảo: “Mệt cứ đi sẽ khỏe”. Nể lời, Lệ Ngải theo anh. Đến nơi đơn vị đã chờ Lệ Ngải từ bao giờ. Phạm Tiến Duật giới thiệu: “Đây là Ban Tuyên huấn của anh, các anh chỉ thích nghe hát quan họ. Có người xa quê đã mười năm, người ít nhất cũng năm năm đấy. Các anh sẽ rất thích được nghe người Bắc Ninh hát quan họ trực tiếp ở đất Trường Sơn này”. Lệ Ngải e ngại: “Em sợ bị ngạt mũi hát chẳng ra gì”. Phạm Tiến Duật đùa: “Các anh chỉ thích nghe giọng hát ngạt mũi của em”. Trước sự nồng nhiệt, chân tình của các anh, chị hát ba bài quan họ lời cổ: “Gọi đò”, “Tuấn Khanh”, “Người ơi người ở đừng về”. Các chiến sĩ nghe rất xúc động. Tình cảm giữa nghệ sĩ Lệ Ngải với các chiến sĩ thân mật, chan hòa. mấy lần Lệ Ngải xin phép về lán vì chị e khi đoàn đi biểu diễn về không thấy chị, chắc chắn họ sẽ phải bổ đi tìm thêm vất vả. Nhưng anh em cứ nài nỉ chị ở thêm chút nữa. Thế là mãi tới hơn bốn giờ chiều họ mới bịn rịn chia tay nhau. Lúc chia tay Phạm Tiến Duật xúc động nói với chị: “Đêm nay chúc em ngủ ngon nhé và cũng đêm nay anh sẽ có bài thơ tặng em”. Toàn bài thơ đó như sau:

Người ơi người ở

Bao nhiêu người đã hát
Bây giờ lại đến em
Bao nhiêu người hồi hộp
Bây giờ lại đến anh
Ở hai thung lũng xanh
Kề nhau thành hàng xóm
Công việc như nước cuốn
Chẳng bao giờ thăm nhau
Nắng đã tắt từ lâu
Tiếng ve như kéo mật
Dáng em ngồi trước mặt
Như cây nhỏ trong vườn
Chẳng thể gặp nhau luôn
Hãy ngồi thêm lát nữa
Hai người hai cánh cửa
Khép mở hai vùng trời
Gặp biết bao nhiêu người
Quen nhau bao gương mặt
Con đường thì tít tắp
Mặt trận thì mênh mông
Chẳng nhớ nữa mùa đông
Đi qua bao hang đá
Cũng quên rồi mùa hạ
Ở bao nhiêu ngăn hầm
Công việc cùng tháng năm
Hát vui cùng chiến sĩ
Những ngày đi đánh Mỹ
Bao nhiêu người quen nhau
Anh chẳng nói sai đâu
Em là cây ngải đắng
Mọc trong triền núi vắng
Góp vị thuốc cho đời
Tiếng em hát “Người ơi...”
Người gần nhau mãi mãi
Tiếng em hát “Đò ơi...”
Sông đưa đò gần lại
Tiếng em hát “Cây ơi...”
Cây nhú thêm mầm mới
Tiếng nồng say em gọi
Náo nức tuổi trăng lên
Cái giọng thì của em
Mà lời anh đấy nhỉ?
Giữ em chẳng được nào
Hẹn nhau ngày thắng Mỹ
Lại hát tặng tiễn nhau
Như bạn bè quan họ
Rằng: Người đi người nhớ
Rằng: “Người ơi người ở đừng về...”.

Sau đó bài thơ “Người ơi người ở”, có người còn gọi là “Cây ngải đắng” đã xuất hiện trên báo Quân đội nhân dân. Ở quê hương Lệ Ngải thời đó nhiều người đã đọc bài thơ trên báo và họ rất vui mừng biết rằng đoàn văn công đi phục vụ chiến trường đã gặp nhà thơ quân đội Phạm Tiến Duật ở Trường Sơn.

Đến nay nghệ sĩ Lệ Ngải đã vào độ tuổi ngoại ngũ tuần nhưng chị vẫn tươi duyên - cái duyên của chị hai quan họ, giọng ca vẫn đằm thắm ngọt ngào. Trong các cuộc vui thơ chị thường ngâm bài thơ trên của nhà thơ Phạm Tiến Duật đã làm tặng chị. Chị vốn có chất giọng truyền cảm, cộng với tình cảm đẹp với nhà thơ, với kỷ niệm của một thời tuổi trẻ đẹp nhất nên bài thơ chị ngâm có sức rung động trái tim của bao người.

Bài thơ “Người ơi người ở” của Phạm Tiến Duật là một trong những bài thơ hay của anh, có sức lay động trái tim người đọc, người nghe. Nó được tạo nên bởi chất liệu có thực đầy xúc cảm nơi chiến trường. Bài thơ dài tới 48 câu nhưng vẫn cuốn hút người đọc, không hề nhàm chán. Chắc chắn bài thơ ấy sẽ có sức sống trường tồn cùng năm tháng của một thời chống Mỹ hào hùng và cũng đầy chất thơ, cho dù anh đã mãi mãi ra đi.


(Theo bài viết của Quý Hoa, hội Văn Học Nghệ Thuật Bắc Ninh, đăng trên vannghequandoi.com.vn)

* * *

"Người ơi người ở đừng về" là một bài Quan họ rất hay và được nhiều người biết. Tôi không có bản do cô Lệ Ngải thể hiện. Các bạn muốn nghe "Người ơi người ở đừng về" qua giọng hát của NSND Thu Hiền thì vào địa chỉ dưới đây :

http://hlinhlan.googlepages.com/nguoiodungve.htm